به گزارش مشرق، هر کشوری براساس مزیت های رقابتی خود توسعه در بخش های مختلف اقتصادی را در دستور کار خود قرار می دهد و در این بین برخی از حوزه ها که اهمیت حیاتی و زیرساختی دارند صرف نظر از اینکه کشور در آنها مزیت رقابتی دارد یا ندارد، به طور ویژه مورد تاکید قرار می گیرند.

یکی از این حوزه ها، صنعت تولید تجهیزات فناوری اطلاعات و ارتباطات است که برخی از کشورها برای خودکفایی در آن با جدیت وارد شدند و پس از سال ها کار در این حوزه، امروز ثمره برنامه ریزی بلند مدت خود را می بینند.

دو کشور چین و ژاپن از جمله این کشورها هستند که برنامه ریزی برای این منظور را از سه دهه پیش آغاز کرده اند. اجرای سیاست های هماهنگ و سراسری تولید داخلی تجهیزات در صنعت ارتباطات و فناوری اطلاعات و مخابرات در این کشورها در نهایت منجر به شکل گیری شرکت هایی نظیر Huawei و Fujitsu شده است که در میان برترین تولیدکنندگان تجهیزات ICT در جهان قرار دارند.  

اما این یک روند قدیمی و متعلق به سال های قبل نیست؛ بلکه در سال های اخیر هم کشورهای آسیایی دیگری از جمله هند و ترکیه این سیاست را در دستور کار قرار داده اند.

در این گزارش با نگاهی به فرآیند ایجاد چند برند مطرح در این صنعت، برنامه هایی که کشورهای دیگر برای ساخت این برندها انجام دادند را بررسی می کنیم.

 هواوی‌ چرا شکل گرفت؟

بررسی نحوه شکل گیری هر یک از این شرکت ها، به عزمی حاکمیتی و ملی برای رسیدن به این شرکت ها می رسد. از جمله شرکت هواوی که در سال ۱۹۸۸ توسط رن ژنگفی یک بازنشسته مهندسی ارتش آزادی بخش خلق چین تأسیس شد.

اولین بخشی که در شروع هواوی روی آن تمرکز کرد ساخت سوئیچ های شبکه مخابراتی بود.  

با سیاست های حمایتی چین از تولیدکنندگان داخلی، ده سال طول کشید که شرکت های خصوصی ZTE و Huawei در چین پا بگیرند

اما زمانی که هواوی تاسیس شد نخستین شرکتی نبود که در چین فعالیت در این عرصه را آغاز کرد؛ بلکه در این مقطع ۲۰۰۰ شرکت دیگر در چین با همین هدف فعالیت می کردند.

چرا هواوی متمایز شد؟

تفاوتی که هواوی با دیگر شرکت های فعال در این زمینه داشت این بود که هواوی برخلاف سیاست سایر شرکت ها در آن مقطع، اصلی ترین استراتژی خود را عدم تکیه به انتقال فناوری به وسیله ایجاد کسب وکارهای مشترک با شرکت های خارجی تعریف کرد. یعنی از اساس پایه فعالیت خود را بر استقلال بنا کرد.

زیرا وی معتقد بود خارجی ها هیچگاه لبه فناوری را در اختیار تولیدکنندگان چینی قرار نمی دهند.

به همین منظور بود که تمرکز شرکت هواوی روی تحقیق و توسعه گسترده داخلی و ساخت سوئیچ هایی قرار گرفت که شرکت های خارجی علاقه ای به انتقال آن به چین نداشتند و موفقیت این شرکت از این مرحله کلید خورد.

پشت موفقیت شرکت های آسیایی در صنعت ICT، عزم ملی و برنامه دقیق و بلندمدت حمایتی نهفته است

حمایت کارآمد از هواوی چه بود؟

در کنار رویکرد تجاری درون نگر و متمایز هواوی در چین، دولت و وزارت ارتباطات این کشور حمایت های ویژه ای در راستای محدودسازی بازار رقبای خارجی و گسترش بازارهای این شرکت به عمل آوردند.

این حمایت های دولتی با انعقاد قرارداد تأمین سوئیچ های مخابراتی ارتش چین توسط هواوی آغاز شد.

اندکی پس از این قرارداد، دولت چین به موازات ارتقاء کیفی محصولات هواوی، به تدریج بازار سوئیچ این کشور را در اختیار شرکت هواوی قرار داد. در سال ۱۹۹۴ رئیس جمهور چین در دیدار با مدیرعامل هواوی بر جنبه های امنیتی تجهیزات مخابراتی و ارتباطات چین تأکید کرد و پس از آن بخش زیادی از بازار سوئیچ چین در اختیار شرکت های داخلی و به خصوص شرکت هواوی قرار گرفت.

این حمایت ها از هواوی نسبتا تازه تاسیس بسیار حائز اهمیت و تأثیرگذار بود. همچنان که بنیانگذار شرکت هواوی در مصاحبه ای عنوان کرد: «در حالیکه هواوی شرکتی تازه تاسیس بود و رقبایش شرکت های مشهور بین المللی با دارایی هایی به ارزش ده ها میلیارد دلار بودند، اگر سیاست های حمایتی دولت نبود، هواوی خیلی زنده نمی ماند.» هواوی در سال ۲۰۱۷ بزرگترین شرکت تجهیزات مخابراتی جهان با درآمد ۹۲ میلیارد دلار شد.

در سال ۱۹۹۶ دولت چین سیاست محدودسازی واردات تجهیزات مخابراتی که مشابه داخلی داشتند را اعلام کرد و واقعا این سیاست را اجرا کرد

هواوی جوابگوی نیاز داخلی شد

در سال ۱۹۹۶ حمایت های دولتی از هواوی ابعاد گسترده تری پیدا می کند. دولت چین در این سال سیاست محدودسازی واردات تجهیزات مخابراتی که مشابه داخلی داشتند را اعمال کرد و تأمین تجهیزات سیستم مخابراتی ریل ملی چین را نیز در اختیار هواوی قرار داد.

تا سال ۱۹۹۸ غالب مشتریان هواوی، مخابرات های استانی چین بودند. این شرکت ها اغلب به دلیل محدودیت های مالی امکان پرداخت دفعی و منظم هزینه تجهیزات خریداری شده را نداشتند.

در این موقعیت بانک های چینی وارد عمل شدند و قراردادهای هواوی و خریداران داخلی را تسهیل کردند. بانک ها با ارائه تسهیلات اعتبار خریداران داخلی به مبلغ ۱٫۲ میلیارد دلار به شرکت هواوی، از یک سو دریافت به موقع و کامل هزینه تجهیزات فروخته شده را برای هواوی تضمین کردند و از سوی دیگر خرید از تولیدکنندگان داخلی را برای مصرف کنندگان چینی جذاب تر ساختند.

پشت موفقیت شرکت های چینی در عرصه مخابرات، عزم جدی و برنامه دقیق و بلندمدت حمایتی نهفته است

هواوی چگونه به بازار خارجی راه پیدا کرد؟

در آغاز سال های ۲۰۰۰ حمایت های دولتی چین از هواوی بیشتر شد تا هواوی بتواند علاوه بر بازارهای داخلی برای کسب سهم بیشتر از بازارهای خارجی هم تلاش کند.

در سال ۲۰۰۴ بانک توسعه چین، تسهیلات اعتباری ۵ ساله ای به ارزش ۱۰ میلیارد دلار به مشتریان هواوی در بازارهای جهانی تخصیص داد و مجموع این تسهیلات تا سال ۲۰۰۹ به حدود ۳۰ میلیارد دلار رسید.

شکل خطوط اعتباری تخصیص داده شده به شرکت هواوی را در سال های مختلف نشان می دهد

چین حتی از خریداران خارجی محصولات چینی در بازارهای جهانی هم حمایت کرد. چین تا سال ۲۰۰۹ حدود ۳۰ میلیارد دلار تسهیلات اعتباری به مشتریان هواوی در جهان پرداخت کرد تا محصولات هواوی را برای آنها جذاب تر کند.

ابزار حمایتی دیگری که نقش به سزایی در توسعه بازارهای چین در سایر کشورهای جهان به خصوص کشورهای در حال توسعه داشت، استفاده از دیپلماسی اقتصادی دولت چین در حمایت از تولیدکنندگان برتر این کشور بود.

در این رابطه سیاستمداران دولت چین همراه با مدیران هواوی به کشورهای مختلف سفر می کردند و به معرفی این شرکت در بازارهای بین المللی می پرداختند؛ مدیرعامل هواوی هم به اهمیت این اقدام اشاره کرده است. وی در مصاحبه ای به اهمیت توسعه بازارهای هواوی در کشورهایی که دولت چین، روابط دوستانه ای با آنها دارد، تأکید کرد.

شکل خطوط اعتباری تخصیص داده شده به شرکت هواوی را در سال های مختلف نشان می دهد.

بنابراین برای اینکه شرکتی برند شناخته شده یک کشور شود یا به عنوان قهرمانان ملی شناخته شود، سال ها برنامه ریزی شده است.

این رویه مختص به کشور چین نیست و این نگرش در بسیاری از کشورهای پیشرو هم وجود دارد.

*فوجیتسو ژاپن چگونه متولد شد؟

کشور ژاپن سابقه ای طولانی در صنعت الکترونیک و فناوری دارد. فوجیتسو هم یکی از قدیمی‌ترین شرکت‌ های ژاپنی فعال در صنعت فناوری است.

فوجیتسو در سال ۱۹۳۵ به‌ عنوان زیرمجموعه‌ شرکت فوجی الکتریک تأسیس شد و مسئولیت تولید تلفن و تجهیزات خودکار تلفن‌خانه را بر عهده داشت. فوجی الکتریک خود حاصل همکاری یک شرکت ژاپنی با شرکت آلمانی زیمنس بود.  

فوجیتسو وقتی به حوزه‌ تولید تجهیزات ارتباطی و رادیویی وارد شد که تجهیزات آلمانی و بریتانیایی، برای توسعه‌ بیشتر زیرساخت‌ های تلفن ژاپن مفید واقع نمی‌ شدند.  

در دهه‌ ۱۹۵۰، مدیران فوجیتسو با مشاهده‌ کاربرد کامپیوتر در کشورهای غربی، تصمیم به تولید نمونه‌ داخلی گرفتند و پس از چند سال تحقیق و توسعه، اولین کامپیوتر تجاری ژاپن به‌نام FACOM ۱۰۰ در سال ۱۹۵۴ توسط فوجیتسو ساخته شد.

حمایت دولت ژاپن از فوجیتسو برای حضور در صنعت رایانه

فوجیتسو با هدف رسیدن ژاپن به سرعت دنیای فناوری، یارانه‌های دولتی دریافت می‌کرد. اگرچه ژاپنی ها با تولید اولین کامپیوتر تجاری، نام خود را در این صنعت مطرح کردند اما نوپا محسوب می شدند؛  شرکت آمریکایی رقیب آنها IBM جلوتر از آنها حرکت می کردو دولت ژاپن به این نتیجه رسید که برای عقب نماندن در این صنعت، باید به سرعت در صنعت کامپیوتر پیشرفت کند.

دولت ژاپن برای پیشرفت سریع در صنعت کامپیوتر، سیاست‌های تشویقی اتخاذ کرد؛ از جمله محدودیت در تعداد و نوع کامپیوترهای وارداتی، ارائه وام‌ های ارزان‌ قیمت به تولیدکننده‌ های داخلی و تشویق شرکت‌های داخلی به پرهیز از رقابت بی‌مورد و تلاش برای دستیابی به نوآوری فناورانه. همچنین در این مسیر دولت ژاپن قراردادی با IBM امضا کرد تا در مقابل دریافت حقوق برخی از حق امتیازهای مهم آنها، اجازه‌ تولید محصول در ژاپن را صادر کند.

وقتی فوجیتسو توانایی ساخت نخستین رایانه را به دست آورد، دولت ژاپن شرکت را مأمور ساخت کامپیوتری برای رقابت با IBM کرد

فوجیتسو دیگر سابقه و تخصص مناسبی در تولید کامپیوتر داشت. دولت ژاپن فوجیتسو را مأمور کرد تا رقیبی برای کامپیوتر IBM تولید کند. دولت فعالیت‌ های تولیدی IBM در ژاپن را متوقف کرد و برای توسعه‌ بهتر فرایندهای تحقیقاتی، پروژه‌ ای به‌نام FONTAC با همکاری فوجیتسو، NEC و هیتاچی را آغاز کرد که این اقدام، اولین نمونه در برنامه‌ های طولانی‌ مدت دولت ژاپن در همکاری با صنعت و اولین تلاش در سطح ملی برای هماهنگی در صنعت کامپیوتر محسوب می‌ شد.

همواره در صنایع این چنینی مشکل خرید محصولات تولید شده یکی از دغدغه های تولیدکنندگان است. دولت ژاپن در این باره هم چاره اندیشی کرد. ژاپن برای کمک بیشتر به شرکت‌ های کامپیوتری، شرکت نیمه‌خصوصی JECC را تأسیس کردند که هفت تولیدکننده‌ کامپیوتر، مالک آن بودند. این شرکت، با دریافت سرمایه‌ نامحدود ارزان‌قیمت از دولت، کامپیوترهای جدید را می‌ خرید و اجاره می‌ داد. در نتیجه فوجیتسو و دیگر تولیدکننده‌های ژاپنی نگران کارایی پایین اولیه‌ محصولات نبودند و از تأمین سرمایه برای تحقیق و توسعه و پیشرفت محصولات اطمینان داشتند. در این فرایند حمایتی، به‌ محض اینکه آنها محصولی را تولید می کردند، هزینه‌ آن را دریافت می‌ کردند و جریان درآمد در آنها پایدار می شد و توانایی پرداخت هزینه‌های سنگین برای فرایند های تحقیق و توسعه را پیدا می‌ کردند.

فوجیتسو تا پایان دهه‌ ۱۹۶۰ میلادی، نیمی از محصولات مخابراتی خود را به آژانس دولتی مهم و حیاتی NTT می فروخت که در تامین در هزینه‌های تحقیق و توسعه با آن‌ها همکاری می‌کرد و ضامن سودآوری شرکت بود.

نتیجه‌ تصمیم‌گیری‌های کلان دولت ژاپن به‌ سرعت مشاهده شد و طی یک سال فروش کامپیوتر در ژاپن، ۲۰۳ درصد رشد کرد. فوجیتسو در سال ۱۹۶۵ پیشرفته‌ ترین کامپیوتر داخلی ژاپن به‌نام FACOM ۲۳۰ را تولید کرد.  

البته فشارهای بین‌ المللی، ژاپن را مجبور کرد تا سیاست‌های وارداتی خود را تعدیل کند. شرکت‌ های داخلی ۵ سال فرصت گرفتند تا برای رقابت با شرکت‌های خارجی آماده شوند. ژاپن پیشرفت در صنعت کامپیوتر را هدفی ملی گذاشت و وزارت تجارت و صنعت ژاپن، برای قدرتمندتر کردن صنعت کامپیوتر این کشور، برنامه‌ ریزی جدی کرد.  ۶ تولیدکننده‌ بزرگ کامپیوتر در ژاپن، ‌ به سه گروه تقسیم شدند که در هرکدام، دو شرکت با مأموریتی مشترک به فعالیت پرداختند. فوجیتسو با هیتاچی همکار شد تا به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ کامپیوترهای مین‌فریم، محصولی برای رقابت با کامپیوترهای  IBM تولید کند و این گونه یک کشور از هیچ تا رسیدن به جایگاه یکی از برترین سازندگان کامپیوتر متحد شد.

* هند چگونه دومین تولید کننده گوشی همراه شد؟

همین چند سال پیش وقتی دولت هند یک طرح بزرگ ملی جدید به نام «در هند بسازید» را کلید زد، کسی باور نمی کرد که در شرایطی که رقابت در بازارهای جهانی بسیار سخت شده است، این کشور بتواند به قطب تولید یک کالای مهم در دنیا تبدیل شود یا حتی بتواند الگویی برای کشورهای دارای شرایط مشابه باشد.

هدف اصلی طرح در هند بسازید، جذب سرمایه گذاری از سراسر جهان و تقویت بخش صنعت هند است.  

با اجرای این طرح، براساس گزارش اتحادیه مخابرات و گوشی های همراه هند، در چهار سال گذشته بیش از ۱۲۰ کارخانه تولیدی در صنعت گوشی های همراه در هند احداث شده اند که این امر سبب ایجاد ۴۵۰ هزار فرصت شغلی در این کشور شده است.

دولت هند برای رسیدن به این هدف در کنار اجرای طرح در هند بسازید، تعرفه های گمرکی برای واردات موبایل و قطعات جانبی آن را افزایش داد که تولید در این کشور با هر شکل و استدلالی به صرفه و امکان پذیر شود.
این رشد توانسته هند را به دومین کشور بزرگ تولید کننده گوشی همراه تبدیل کند.